İlaç Alerjisi – Sıkça Sorulan Sorular

İlaçlarla ortaya çıkan reaksiyonların büyük bölümü yan etki, daha az bir bölümü (%15-20) ilaç alerjisidir. Ancak ilaçlarla ortaya çıkan alerjik reaksiyonlar hafif cilt döküntülerinden ölümle sonuçlanabilen ciddi reaksiyonları da içerecek şekilde çok geniş yelpazede klinik sorunlara neden olabilir.

İlaç yan etkileri; ilacın farmakolojik ve toksik etkileriyle ilişkili,  tahmin edilebilen ve genellikle doz bağımlı reaksiyonlardır. İlaç alerjileri ise ilacı farmakolojik etkileri ile ilişkili olmayan, tahmin edilemeyen ve genellikle doz bağımlı olmayan reaksiyonlardır. Örneğin fazla miktarda ağrı kesici kullanan bir kişide mide ağrısı beklenen bir reaksiyon iken alerjik reaksiyon beklenmeyen bir şekilde ilacın az miktarda dahi alımında ortaya çıkar. Alerjik reaksiyonlar daha sonra ilacın az bir dozda alınması ile yeniden reaksiyona neden olur.

Her ilacın alerjik reaksiyona yol açma potansiyeli var ancak bazı ilaçlarla reaksiyonlar daha fazla görülmektedir.

En sık antibiyotikler (başta penisilinler olmak üzere) ve ağrı kesiciler ile alerjik reaksiyonlar ortaya çıkar. Bunun yanı sıra anestezi sırasında (lokal anestezi genel anestezi) kullanılan ilaçlar, kanser ilaçları, mide ilaçları, epilepsi ilaçları ve röntgen çekiminde kullanılan ilaçlar da alerjik reaksiyonlara neden olabilir.

İlacın molekül yapısı, kullanım sıklığı ve uygulama şekli alerjik reaksiyon geliştirmesinde en önemli faktörlerdir. İlacın karmaşık molekül yapısı olması, deri altına veya damar içine verilmesi ve sık kullanılması ilacın alerjiye neden olma riskini artırıyor.

İlaca karşı duyarlanma olması için ilaçla daha önce karşılaşılmış olması gerekir. Ancak sık olmamakla birlikte daha önce hiç kullanılmamış bir ilaca karşı da alerjik reaksiyon gelişebilir.

İlaç alerjisi önceden öngörülemez. Ancak bazı kişiler daha riskli grupta olabilir.

Erişkinlerde, kadınlarda, ailesinde ilaç alerjisi olanlarda daha fazla görülür.  Yine uzun süreli ve sık ilaç kullanımı gereken kronik hastalıklarda, karaciğer ve böbrek yetmezliği gibi ilaç metabolizmasında değişiklik oluşabilen durumlarda ilaç alerjisi daha fazla görülür. Astım/nazal polip ve kronik ürtikeri olan hastalarda aspirin ve benzeri ağrı kesici ilaçlarla reaksiyon riski daha fazladır.

Erken reaksiyonlar ilacın alımını takiben ilk 1 saatte, geç reaksiyonlar ise 1 saatten sonra ortaya çıkar. Erken ortaya çıkan reaksiyonlar daha ağır reaksiyonlardır. Sık olmamakla birlikte bazı ağır cilt reaksiyonları ile karşımıza çıkan ilaç alerjilerinde ilaç kullanım öyküsü 2-4 hafta öncesine kadar uzanmaktadır.

En sık bulgusu cilt döküntüleridir. Tansiyon düşmesi, nefes darlığı, ciltte soyulmalar, ağız mukozasında yaralar, lenf bezlerinde büyüme ve ateş olabilir. Ölüme neden olabilecek ağır ilaç alerjileri görülebilir.

Alerji uzmanı tarafından değerlendirildikten sonra, hekim tarafından uygun görülürse, ilaçlar için testler reaksiyondan 1-6 ay sonra yapılabilmektedir.

Test yapılmasında sakınca olmayan hastalarda penisilin test kitleri kullanılarak önce cilt üzerine ve daha sonra cilt içine test yapılarak değerlendirilir. Bu testler negatif ise penisilin hastaya hastane koşullarında içirilerek gözlenir. Reaksiyon gelişmez ise ilacı kullanabileceği belirtilir.

Daha önce penisilin kullanımı ile reaksiyon öyküsü olmayan hastaya penisilin ile test yapılmasına gerek yoktur. Ancak penisilin ve diğer ilaçların enjeksiyonları acil müdahalenin yapılabileceği sağlık kuruşlarında uygulanmalıdır.

Reaksiyona neden olan ilacın kendisi ve benzer ilaç grupları tekrar kullanılmamalıdır. Reaksiyon olan ilacın tekrar kullanımı alerjik reaksiyonun görülmesine neden olur.

Hastaların yanlarında hem alerjisi olan ilaç gruplarını hem de gerekli durumlarda bu ilaçlar yerine güvenle kullanabileceği ilaç gruplarının listesini  içeren ilaç alerjisi kimlik kartı olmalıdır. İlaç yazan veya uygulayan sağlık çalışanına bu kimlik mutlaka gösterilmelidir.

Akılcı ilaç kullanım ilkelerine dikkat edilmeli; çoklu ilaç kullnımından, gereksiz ve aşırı ilaç kullanmaktan, ilaç kullanımında özensiz davranılmasından (doz, süre ve uygulama yoluna uyum göstermeme) mutlaka kaçınılmalıdır.